Χρήμα και ψυχοθεραπεία
Τον τελευταίο χρόνο (2010-2011), πολλές φορές οι θεραπευόμενοι, φέρνουν στις ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες θέματα που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την οικονομική κρίση. Ατομικές ή οικογενειακές επιχειρήσεις που βρίσκονται στα πρόθυρα της χρεωκοπίας, περικοπές στα εισοδήματα, απολύσεις ή μακροχρόνια παραμονή σε ανεργία. Όπως λέει και ο λαός μας, η φτώχεια φέρνει γκρίνια. Η οικονομική δυσπραγία αυξάνει το άγχος, συχνά δημιουργεί ένταση στις οικογενειακές σχέσεις και ενίοτε εκφράζεται με καταθλιπτικά συμπτώματα. Η οικονομική κρίση αυξάνει τα αιτήματα για συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία.
Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε και στις ΗΠΑ το 2008. Ταυτόχρονα όμως παρουσιάζεται και το παράδοξο, οι άνθρωποι που υφίστανται τις δυσμενέστερες συνέπειες της κρίσης και πιέζονται ψυχολογικά περισσότερο να είναι και αυτοί που δυσκολεύονται περισσότερο να διαθέσουν κάποια χρήματα για ψυχοθεραπεία. Αυτό έχει ως πιθανό αποτέλεσμα να αυξάνεται η πίεση προς τις δημόσιες δομές ψυχικής υγείας (Εφημερίδα Αυγή 28/4/2011). Όσοι άνθρωποι αποφασίζουν να απευθυνθούν σε ιδιώτες ψυχοθεραπευτές, συχνά το έχουν αναβάλλει τόσο καιρό που τελικά η κατάστασή τους είναι αρκετά επιβαρυμένη και πολύπλοκη. Επιπρόσθετα, το τελευταίο διάστημα, οι άνθρωποι που ζητούν βοήθεια έχουν προσδοκίες για άμεση ανακούφιση και γρήγορες λύσεις. Επίσης, είναι πιο επιφυλακτικοί στο να δεσμευτούν σε μακροχρόνια θεραπεία, προβάλλοντας μεταξύ άλλων και οικονομικούς λόγους.
Η εμπειρία μου δείχνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις διακοπής της θεραπείας, οι οικονομικοί λόγοι, ακόμα και όταν υφίστανται ως αντικειμενική δυσκολία, σπάνια είναι ο αποκλειστικός λόγος που κάποιος θεραπευόμενος σταματάει τις συνεδρίες. Την προηγούμενη χρονιά, οι περισσότεροι θεραπευόμενοι μου που διέκοψαν από μακροχρόνια ομαδική θεραπεία, βρίσκονταν σε κομβικό σημείο στην εξέλιξή τους και διαπραγματεύονταν δύσκολα θέματα μέσα στη δυναμική της ομάδας που αφορούσαν την προσωπική τους ιστορία.
Το χρήμα πέραν από αναγκαίο για να καλύψουμε βιοποριστικές ανάγκες μας έχει πολλαπλά άλλα νοήματα.
Καταρχήν, υπάρχουν άνθρωποι και οικογένειες που αντιμετωπίζουν αντικειμενική επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης. Όταν ανατρέπονται μακροχρόνιοι οικονομικοί προγραμματισμοί δημιουργούνται συναισθήματα ανασφάλειας, φόβου ή ακόμα και ενοχής σε σχέση με τις προοπτικές της επόμενης γενιάς.
Υπάρχουν περιπτώσεις που η οικονομική κρίση δημιουργεί σοβαρές ανασχέσεις σε σημαντικές μεταβάσεις στο κύκλο ζωής της οικογένειας. Για παράδειγμα μπορεί να δημιουργεί περιορισμούς στις εκπαιδευτικές επιλογές των παιδιών ή κάποιων από τα παιδιά, να καθυστερεί την οικονομική ανεξαρτητοποίηση των μελών και τη σύσταση νέων οικογενειών, να επηρεάζει τον αριθμό παιδιών που τεκνοποιούν τα ζευγάρια, καθώς και τις επιλογές που έχει η οικογένεια για την υποστήριξη των γηραιότερων μελών της.
Σε άλλες περιπτώσεις, η στενότητα χρημάτων φέρνει στην επιφάνεια δυναμικές που προϋπάρχουν στο ζευγάρι αλλά έμεναν σε λανθάνουσα κατάσταση (Shapiro M. 2007). Ποιος παίρνει τις οικονομικές αποφάσεις στην οικογένεια όταν αλλάζει η επαγγελματική και εισοδηματική κατάσταση των δύο συντρόφων; Πώς υπεισέρχονται οι διαφορετικές πεποιθήσεις που έχουν για το νόημα του χρήματος οι σύντροφοι από τις οικογένειες καταγωγής τους σε θέματα διαχείρισης περιορισμένων πόρων ; Ποιοι ανήκουν «στον κύκλο των δικών μας ανθρώπων» που αναμένουμε και αναμένουν να υποστηρίξουμε σε περιόδους οικονομικής ένδειας;
Τέλος, υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που αντιμετωπίζει ειδικού τύπου προβλήματα με την διαχείριση του χρήματος. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης τα προβλήματα αυτά παίρνουν εκρηκτικές διαστάσεις. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας αδυνατούν πια να αρνούνται ότι υπάρχει πρόβλημα και καλούνται να δράσουν, συχνά απευθυνόμενοι σε κάποιο ψυχοθεραπευτή. Για παράδειγμα άνθρωποι με ψυχαναγκασμούς που προβαίνουν σε υπερβολικές αγορές και φορτώνουν τις πιστωτικές τους κάρτες με ανεξέλεγκτα χρέη (Benson 2009), ή άνθρωποι που έχουν εξαρτήσεις από ψυχοτρόπες ουσίες ή συμπεριφορές (π.χ. τζόγος, εξάρτηση από το σεξ). Οι άνθρωποι αυτοί για διάφορους λόγους που σχετίζονται με την βιογραφία τους, καταφεύγουν σε καταναγκαστικού τύπου αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές για να διαχειριστούν το στρες τους.
Είναι προφανές ότι γύρω από το χρήμα υφαίνονται πολύ διαφορετικά νοήματα και ιστορίες στις ζωές των ανθρώπων. Οι συζητήσεις ή και οι συγκρούσεις για το χρήμα μπορεί να είναι μια μεταφορά για υποβόσκοντα θέματα σχέσεων που ταλανίζουν τα ζευγάρια και τις οικογένειες, συχνά για αρκετές γενιές. Οι συστημικοί οικογενειακοί θεραπευτές καλούνται να διευκολύνουν το ξετύλιγμα αυτών των πολλαπλών στρωμάτων νοήματος που ενυπάρχουν στις διαπραγματεύσεις για οικονομικά θέματα (το παρατηρούμε πολύ συχνά και με ένταση σε κληρονομικά θέματα). Να παράσχουν την ασφάλεια ώστε να ακουστούν όλες οι φωνές μέσα στο οικογενειακό σύστημα και να διευκολύνουν την διαπραγμάτευση των μελών στην εξεύρεση λύσεων που απαντούν όχι μόνο στο οικονομικό επίπεδο αλλά κυρίως στο σχεσιακό.
Benson A.L. (2009) To buy or not to buy?, Psychotherapy Networker, p.p. 29-33, March/April 2009
Shapiro M. (2007) Money: a therapeutic tool for couples therapy, Family Process 46:279-291
Εφημερίδα"Αυγή"28/4/2011 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=613466